Maria Victoria Moreno “Victoria da Luz”

Posted on 01/03/2019 by Santiago Ferragud

Empezamos esta crónica en Valencia de Alcántara, porque enteráronse alí de que Xardín Desordenado confeccionara un proxecto sobre María Victoria Moreno e, o pasado Xuño, invitáronnos a presetalo na súa vila que reinvidicaba, con todo dereito, o nacemento e a infancia de María Victoria. Recibíronnos na sinagoga do seu fermoso barrio xudeo e cantamos para eles as cancións contidas no noso CD “Victoira da luz”, nun concerto inesquecibel para Xardín Desordenado.
Naquela terra, a luz é moi diferente á nosa: máis intensa, máis protagonista, e baixo esa luz transcorreu a infancia de Maía Victoria, condicionando sen dúbida o seu carácter.
Ela estudou logo en Salamanca, onde coñeceu a José Luis LLácer, un compañeiro ao que se brindou a axudar cos apuntes, xa que era invidente. Compartían, ademáis da paixón pola literatura e polo ensino, a oposición á ditadura. Namoraron, casaron, e José Luis foi destinado ao colexio da ONCE en Pontevedra…
E así foi como, a principios dos anos 60, chegou a Galiza aquela moza de 24 anos, que utilizaba chapeaus extravagantes e gorras revolucinarias, conducía o seu coche, fumaba incesantemente, lía en calquera lugar e circunstancia, e tiña a cabeza chea de paxaros porque xa lle gustaba inventar historias. Era, en certo modo e para aquel tempo, unha muller inquietante; de feito ela definiuse sempre coma unha “snob insurrecta”
Da nosa viaxe a Valencia de Alcántara regresamos inmensamente agradecidos pola acollida e coa convicción que estabamos a tratar cunha autora “mestiza”. Unha muller que resultou seducida pola sonoridade e as penumbras da nosa lingua, ata o punto de que escribiu toda a súa obra en galego…pero que non se desprendeu nunca da luz de Extremadura.
Así, por exemplo, este poema sobre o “amor ausente”, escribiuno con versos doentes pero luminosos.

“Díptico gramatical”
A principios dos anos sesenta, en Galiza a nosa língua estaba excluída dos ámbitos académicos e dos ámbitos literarios, os dous espazos onde María Victoria pretendía desenrrolar o seu porvir.
Así que, o seu achegamenteo a nosa língua, non se debeu a “adaptación ao medio” senon a motivos solidarios.
Nos exames de bacharelato do seu instituto, MVM presencia as burlas que sofren os nenos das aldea, que estudan en pequenas escolas rurais e que acoden a examinarse á cidade; unhas burlas debidas ao feito de que, na súa fala, se lles escapasen expresións en galego, a lingua das súas familias.
Ela púxose en seguida de parte deses rapaces, e pronto namora do o seu vocabulario, máis tade da súa literatura, e convértese en profesora daquela lingua perseguida, atrevemento que pagou coa retirada do seu pasaporte.

Dese faceta coma profesora de galego, deixounos este poema: “Díptico Gramatical” que é unha lección na que pretende correxir, na primeira parte, o abuso dos xerundios e, na segunda parte, a utilización forzada dos infinitivos.

“Duns folios que foron brancos”
María Victoria sentiu auténtica paixón polo ensino. Dixo, por exemplo: “O meu corazón florece nas aulas”. De feito as súas dúas obras máis notables “Anagnórise” e “Leonardo e os fontaneiros”, teñen protagonistas xuvenís,
O poema “Duns folios que foron brancos” dedicouno precisamente, aos adolescentes: “Para tódolos rapaces e rapazas que descubriron a complicidade dun folio en branco. Para aqueles que a descubrirán. Para Pedro”
A xente de Xardín Desordenado resultounos un poema moi sesenteiro, con influencias daqueles movementos que pretendían que mediante a música, o amor, as froles, e a clarividencia que proporcionaban determinadas drogas, conseguirían cambiar o mundo. Aquel movemento resultaría arrasado por sucesos coma a guerra de Vietnam ou coma a primavera de Praga, pero deixounos algúns himnos moi fermosos, como “Blowin in the wind” ou “Gracias a la vida” de Violeta Parra, unha autora que a María Vitoria encantáballe, e que posiblemente inspiroulle este poema.

“Único amor”
En ocasións, as poetas, contradin nas súas propias vidas, as teorías que propoñen nos seus poemas. No poema “Único amor” María Victoria ven dicir que o primeiro amor é o único amor. E, con todo, no momento máis escuro da súa vida (viúva e enferma de cancro) recibe unha carta dende A Habana, remitida por un tal Pedro Ferriol, felicitándolle por “Leonardo e os fontaneiros”. Establécese unha relación epistolar entre eles, unha relación entre escritores, xa que tamén Pedro é escritor. E nace a curiosidade, o interese mutuo; ela viaxa a Cuba, namoran e casan apresuradamente para que el poida abandonar a illa e viaxar con ela a Galiza. Desde entón, xa só separaríaos a morte.
No noso concerto na Fundación Sales de Vigo, tivemos o pracer de contar coa intervención de Pedro Ferriol (e tamén do poeta Antonio García Teijeiro, gran amigo de María Victoria) que emocionáronnos a todos cos relatos sobre aquela muller interesante e conmovedora.

“Caminantes”
No seu libro “Camiñantes” María Victoria Moreno actúa coma unha deses retratistas de rúa, que nos debuxan nun papel, por unhas cantas moedas, mentres nós tomamos un café, sentados nunha terraza.
Apenas cuns trazos, descrebe a unha serie de personaxes e con ese mosaico compón unha estampa da sociedade do seu tempo. Xardín Desordenado elixíu dous, concretamente dúas mulleres. Unha delas, unha mendiga de Pontevedra que confúndese por momentos cunha princesa; unha desas mendigas que, cando cruza a mirada coa nosa, fainos sentir que nós somos os auténticos indixentes.
A outra é percebeira, unha daquelas heroínas que conseguiron que as costas de Galiza sobrevivisen ao desastre do Prestige.

“Escribo non Mencer”
Que nós teñamos coñecemento, María Victoria viviu dous amores, e casou nas dúas ocasións. O poema “Escrito no Mencer” está escrito na noite previa a esa ceremonia e descrebe ese momento de ilusión por reunir aos seres queridos e comprometerse no amor ante eles. O poema plasma toda a ledicia desas horas de véspera. A verdade é que coa súa lectura apetece casar de novo…

“Nana para Begoña”
María Victoria cumpriu outra das súas vocacións, ser nai, mediante a adopción de dous irmáns Begoña e Carlos. Así que, no momento de maior actividade intelectual, tiña a cargo dous raparigos, o seu marido invidente, e á súa nai. Aproveitaba para escribir no coche, que era un lugar cómplice para ela, e na cociña da casa, no silencio das noites, fumando sen descanso.
Moitas das súas enerxías e do seu talento envorcouno na literatura infantil con dous obxetivos que deixou escritos: “provocar nos nenos o amor polas palabras, e conducilos cara o compañeirismo, a xenerosidade, a sensibilidade”.
Aceptou tamén o compromiso de Editorial Galaxia, presidida entón por Carlos Casares, de dirixir unha colección de contos infantís (“Textos para ler en voz alta”) en complicidade con Antonio García Teijeiro.
María Victoria escribiu este poema para a súa filla, “Nana para Begoña” pero, rompendo a súa traxectoria de escritora en língua galega, fíxoo en castelán, recordando seguramente as nanas que lle cantaran na súa infancia, en Valencia de Alcántara.

“Tren de Pesares”
No poema “Tren de Pesares” María Victoria utiliza como símbolo de despedida unha daquelas estacións de ferrocarril dos anos sesenta, un lugar que descrebe sórdido, escuro, chumbo e frío.
Pero ela enfrontouse á despedida definitiva, sen pactos có medo… opoñendo, coma ao longo da toda súa vida, a luz ás sombras.
Nin sequera na hora de derrota, deixou de crer na literatura. Entre quimioterapias e diagnósticos pesimistas, escribiu o seu último libro, e para o título deixou un oco, aínda, para a luz “Diario dá luz e dás sombras”
“ Gustariame dicir que deiso un ronsel de amor, un bo exemplo e un libro que descubra algo a quen ou lea” repetir a lectura e logo dicir…” escribíu a modo de epitafio.
E aquela snob insurrecta, nun último acto de reivindicación da vida e da literatura, o mesmo día que os médicos lle confirmaron que os tratamentos fracasaran e quedaba coma un bote á deriva, acudiu á presentación no Ateneo de Pontevedra do seu último libro.

Casares “Desordenado”

Posted on 11/12/2017 by Santiago Ferragud

¨Monólogo¨
Carlos Casares, consideróuse un narrador, e chegou a afirmar: “non quero reflexionar sobre o meu mundo, só pretendo contalo”. Por exemplo, neste relato, no que reflicte o Madrid da década dos sesenta. Unha cidade que por entón atopábase na terceira ou a cuarta posguerra; unha cidade en certo modo todavía militarizada e sometida a unha censura que impedía calquera demostración espontánea de cultura. Casares cóntanos esa cidade a través dun personaxe tan amargo como o entorno. Un profesor que da clases de 8 a 8, sen vocación e mesmo sen respeto polos seus alumnos, que ten logo que regresar a unha casa chea de fillos que representan para él unha penosa responsabilidade, e xunto a únha muller da que fala coma dunha tediosa adversaria. O relato titúlase “Monólogo” porque é o monólogo deste home nun bar de Madrid, un pouco bébedo, e misturando amarguras con cubatas.

¨Amermos¨
Dos escasos poemas que se conservan de Carlos Casares, “Amemos” é unha invitación, case unha orde, para amar. Non sabemos se -como se dí- Carloos era un home moi namoradizo, pero o xeito no que coñeceu á que sería logo a súa muller, foi un suceso non só romántico, senon case cinematográfico. Regresando de Bilbao no tren, sentouse ao caróin dunha sueca. Unha rapaza que forma parte dunha expedición científica e tiña que tomar o barco onde esperábanna os seus compañeros, no porto da Coruña. Pero Carlos convéncea para que baixe con él en Compostela, có poderoso argumento de non perderse unha cidade histórica e máxica. Pasan o día en Compostela, namoran nas súas rúas, e viaxan ao solpor en taxi a Coruña precipitadamente, para que Kristina non perda o barco. Chegan aos peirados da Coruña, o barco segue alí, os compañeiros chámanna, ela corre, pero párase ao final do peirado… e non sube ao barco, senon que embarca na vida de Casares para toda a vida.

¨A galiña Azul¨
Carlos Casares foi presidente de Acnur en Galicia, e sumouse a canta iniciativa solidaria poñíanlle diante. Se vivira hoxe, non temos dúbida de que estaría nunha deses praias do mediterráneo recollendo rapaces do mar ou petando en despachos de Bruselas en defensa dos refuxiados.

O maior testemuño das conviccións dun escritor queda reflictida nos seus libros. E este conto infantil -“A galiña Azul- é un alegato en defensa do “diferente”; do que non fala coma nos, do quen non ten a nosa mesma cor de pel, do que cree noutro Deus e organiza a familia doutro xeito. Unha galiña é perseguida polas autoridades, só polo feito de ser azul, pero é protexida por un pobo que dicide pintar de azul todas as súas galiñas.

¨Un polbo xigante¨
“Un polbo sigante” fala dun polbo que arrebata a un mariñeiro do mar e desaparece con él. Ainda que o polbo, ao parecer, non é un polbo, senon o xastre de Angueiros que adicábase a facer faltrucadas desfrazado de polbo. Hai no conto un velorio sen morto e outras curiosas peripecias, ata que ao final o morto aparece, ao cabo dos anos, na aldea. Resultou que embarcara en Vigo cara a Arxentina ainda que, dempois dos nos transcurridos, non volveu rico senon… nen sequera truxo gabardina.

Un conto delirante … Casares tíña tamén esta faceta fantasiosa, que mostrou nos contos infantís ou nalgúns ralatos para adultos. Él dixo:

“O aporte da literatura imaxinativa é humanizar unha sociedade que cada vez é mais escravizada e mais afastada das facultades creativas do ser humano” É dicir, a fábula como refuxio contra a realidade.

¨Elexía¨
Casares foi un home sociabel, tertuliano, polemista no sentido lúdico do termo. Xa en Compostela, con Ramón Piñeiro e outros intelectuais dos que o separaban décadas de vida e de experiencia, monstrou esa condición. Logo a súa casa de Vigo foi duante décadas lugar de encontro da intelectualidade galega.

Asi que esta elexia a Luis Cernuda está escrita dende a camaradería, sen a mais mínima solemnidade. Aínda que néla, Casares marca as dúas fronteiras máis notabéis que (para él) separan a Cernuda dos antigos camaradas. Dílle que “eles todavía poden amar a unha rapaza”. E dille: “Ti Xa non falas”.O sexa, o amor e a palabra como as distancias máis relevantes entre o mundo dos vivos e dos mortos.

Ao ler Elexia para Luis Cernuda a xente de Xardín Desordenado imaxinámola cantada pola panda de amigos de Cernuda, a altas horas, con máis alcohol e tabaco do recomendable, mesmo nun bar de mala reputación, e créndose quen de cantar coma Chavela Vargas.

¨Outro Verán¨
En “Outro verán” xurde de novo o cronista dun tempo e dun país. Os veráns dos anos 60, contados a través das ilusións e as penas dunha rapaza.

Casares fai que o relato teña unha gran carga testemuñal, e transporte ata aquelas rapazas, para ás que o verán representaba a luz, o mar, as saídas nocturnas, as festas, os descubrementos, as confidencias, os primeiros amores ao mencer nas praias, baixo o rumor das ondas, ou agochadas nun bosque ata onde chegaban os sons das verbenas. O verán luminosos e festivo daba paso a un inverno melancólico, na cidade da chuvia, esperando o regreso do verán que, como queda en evidencia no relato de Casares era xa… outro verán.

¨Dous Normandos¨
Unha das características da obra de Casares é o sentido do humor. Incluso nos seús relatos máis sombríos ou mais truculentos aparece o seu sutil sentido do humor, sorprendéndonos nun recuncho da acción ou nalgunha ocurrencia dos personaxes.

Neste caso Casares plantexa o relato a partires dunha visita á biblioteca de Copenhague, onde afirma ter atopado escritos que fan mención a unha batalla dos vikingos en Cervo (Lugo). Os componentes de Xardín Desordenado (inxenuos) buscamos e non atopamos ningunha referencia a tal batalla, ata que comprendimos que a batalla só era un artificio literiario, que o autor aproveita para facer unha peculiar distinción entre o ben e o mal. A un dos normandos -Torjorn- Casares descríbeo coma un guerrero implacable e sanguinario e a o outro, Orm, descríbeo considerado e compasivo. Esa diferencia evidénciase na forma de comportarse cada ún na batalla, pero tamén ante os verdugos, e mesmo dempois de mortos… resultan pantasmas ben diferentes.

¨Primeiras Lembranzas¨
Un neno labrego en Xinzo de Limia, coidando vacas e “enredando ca navalla nun pau de carballo”

Un Mozo seminarista, como Díaz Castro, como Manuel María, porque na Galicia rural dos anos 50 a única posibilidade de adquirir cultura, era ingresar nun seminario. Alí aprendéu a escribir, máis en castelán e en latín. E fundou un periódico infantil “O Averno” un título que xa apuntaba temeridade e sentido do humor.

Un Xoven universitario en Compostela, contestatario contra un réximen carente de libertades, pero contestarario xa en favor dunha lingua que amaba dende a infacia e que estaba prohibida nas aulas. Un xoven tamén conspirador, que frecuenta tertulias dos escasos galeguistas sobrevivintes á posguerra, como Ramón Piñeiro.

Un profesor de instituto en Cangas do Morrazo, onde xurde outro signo do seu carácter: a solidaridade. Porque naquel primer destino profesioal, resulta expedientado e expulsado por loitar en favor dos profesores non numerarios (él era funcionario) que tiñan unhas condicións infames en relación cós funcionarios.

Transcurrido o tempo sería escritos incansabel e un xestor en favor da cultura dende o parlamento Galego, dende o Pen clube, dende a editorial Galaxia, dende o Consello Galego da Cultura e dende multiples organismos, facendo unha labor inxente en favor da língua e da cultura.

Pero o primeiro de todo… um neno labrego en Xinzo de Limia

¨Verbas de Espranza para Rosalía¨
Casares mostrouse sempre orgulloso da nosa língua. Dende que casou cunha Sueca e vivíu alí por tempadas, obsesionouse por ver a Galiza ocupando un lugar nesa Europa. Un galeguista, europeísta. Por íso gustáballe considerar a língua galega formando parte dun mosaico das 90 linguas que se falan en Europa.

“Verbas de Espranza para Rosalía” é un himno a Rosalía e polo tanto a nosa língua, e a Galicia. Un himno onde se nomean autores extraordinarios, como argumentos para a espranza.

Rosalía Xardineira

Posted on 29/04/2016 by Santiago Ferragud

Cando un dos compoñentes de Xardín Desordanado acudiu á bufarda de Tirán con “Cantares Gallegos” como proposta para un novo traballo, causou sorpresa, case desconcerto, no resto da banda.
Rosalía foi tan musicada no pasado (e tan ben) que nunca a consideramos un obxectivo do noso proxecto. En canto ao coñecemento que tiñamos dela, poderíase dicir que todos nós eramos, nese caso, galegos comúns: é tan difícil atopar algún galego que non coñeza a Rosalía, como atopar algún galego (Anxo Angueira, que nos conste) que a coñeza en profundidade. Así que, durante as seguintes reunións, fomos desprendéndonos de determinados tópicos que converten a Rosalía nun mito -á marxe d@s demais poetas- e descubrindo a unha escritora talvez non asombrosa, pero moi comprensible, moi instructiva e crible. Máis adiante, cando xa tiñamos compartido con ela harmonías, confidencias, cervexas, lúas… converteuse nunha muller transcendente, apaixonada e melancólica -sí- pero tamén lúdica, sarcástica, lediciosamente inxenua, ás veces, coma neste poema no que relata as andanzas dunha tímida rapaza namorada.

No caso de Rosalía, a composición das cancións levou máis rectificacións, máis discusións, máis desalentos e desperdicios que os traballos sobre calquera outra autora; vese que, a pesar da intimidade conseguida, permanecían reminiscencias da nosa consideración de estar a tratar cun mito. O resultado foi un conxunto de sete cancións que gravamos unha noite tan emocionante como desapracible. Golpeaba a casa un poderoso vento sul, que chegada dende a ría, cargado de choiva por momentos, e que dobregaba as modestas árbores das leiras lindeiras e facía vibrar sen descanso as xanelas. Foi unha noite intensa, mergullados nós no peculiar universo da parroquia; unha noite de moito café, moitas miradas cómprices e risas neviosas, que terminou cun paseo baixo paraugas, no tímido amencer sen escintileos, ata “o monte do cura”, onde deixaran os seus coches os camaradas.

Confesamos que, dempois deste traballo, cambiou radicalmente a nosa visión de Rosalía. Como músicos, descubrimos numerosas armonías e melodías, implícitas nos seus poemas, ata o punto de que era preciso protexerse -non aceptar as primeiras propostas- para non caer en tópicos musicais.E desfrotamos tamén do descubrimento (descubrimento para nós, por soposto) da súa condición de cronista, minuciosa e entretida, ata o punto de que hoxe, a quen quixese coñecer a Galicia do século XIX, nós (modestos músicos) non dubidariamos en recomendarlles a lectura de Rosalía, mellor que a de calquera historiador. Como sucede neste poema, no que a autora descrebe a unha viúva de finais do XIX, tan diferente -por fortuna- ás actuais; unha muller que, á morte do seu esposo, condéase a se mesma ao loito dos pés á cabeza e á renuncia, non xa doutro amor, senón de calquera mostra de alegría que puidese ofrecer a vida.

Eliximos para pechar a crónica do encontro entre Rosalía e Xardín Desordenado un dos seus poemas máis festivos: unha rapaza é requirida polos participantes nunha romaría para que achegue os seus cantos e a música da súa gaita. E, para atraela, todos lle ofrecen manxares da romaría.

… valeu a pena empaparse da túa obra, raíña, para poder gozar da muller que fuches, da muller que permanece.

Iolanda Zúñiga

Posted on 28/08/2015 by Santiago Ferragud

Hai anos acudín a un concerto duns músicos amigos. Sabía que convivirían no escenario distintas disciplinas, pero eles representaban o meu único interese aquela tarde. Arrancáronse cos primeiros acordes e, inmediatamente, unha moza apoderouse do micrófono e, libro en man, comezou a ler o que se supoñía sería un tráiler do texto. Pero o entusiasmo da rapaza fixo que a súa lectura non se interrompese, convertendo a banda en son de fondo, xa que os músicos, aceptando a situación, reduciron máis e máis as súas dinámicas.
Anos máis tarde, o tempo circular da cidade reúneme no “Mishima libraría café”, con Iolanda Zúñiga, a poeta sabotadora daquel concerto.
_ “Tes razón, Santiago. E fíxate que quen ideou aquel espectáculo o fixo con moito sentido. Tratábase de que eu lese fragmentos, aproveitando os impases da banda e que Woyza fixese Hip Hop utilizando algún verso a xeito de retrouso e que O Puto Cocke, rapeara, baseándose na temática do libro. Todo perfecto… pero eu embriagueime coa miña propia voz e os plans fóronse ao garete… Un desastre ´ “.
_ “Ben, un desastre non. A min e a moitos outros convencíchenos. E tempo despois, cando “Xardín desordenado” comezou a selección de textos femininos eu, recordando aquela tarde e a veracidade da túa lectura, propuxen que fose incluído”.

Nos textos de Iolanda percíbese -a miúdo de forma expresa- o seu viguismo. Cando lle pregunto pola banda sonora dos días en que escribía “Amor amén” menciona a Pastoriza e Iván Ferreiro. Axiña fai fincapé na condición metalúrxica e periférica da súa familia (xestores durante xeneracións dunha fábrica de conservas na parroquia de San Miguel de Oia). Asegura que en todas as cidades que visita sempre remata buscado o óxido da nosa e, para describir a súa adolescencia, fai referencia a un mítico local Vigués: “Naquel tempo non tiña idade para ir ao Kremlin, pero a idiosincrasia da movida viguesa decidiu que si era adulta para andar en bicicleta por riba de xiringas co sangue coagulado dos sábados de festa que convertían en resaca os meus domingos. Miña nai pensaba que os ionquis eran xente amable. Supoño que de aí vén o meu espírito temerario”

Cando a Iolanda non lle permitían acceder ao Kremlin, eu xa deixara de visitar garitos a horas intempestivas. (talvez a madureza se resuma en preferir lectura matutina, desprezando ás perversións noctámbulas) e esa evidencia da distancia entre as nosas biografías resúltame de pronto, non sei por que, moi confortable.
_ “A pesar de ler minuciosamente as notas biográficas que redactaches para a Asociación de Escritores en Lingua Galega, non atopei ningunha referencia á túa condición de poeta”.
_ ” É que non me considero poeta. Cada vez que alguén me inclúe -por exemplo o voso proxecto- nunha nómina de poetas, séntome intrusa. En todo caso eu sería unha narradora que utiliza ocasionalmente recursos líricos”.
_”Pero é que en tampouco mencionas a túa condición de escritora, así, sen especificar xénrero”.

_”Agora mesmo levo cinco anos “en barbeito”. De feito só escribín cando necesitei facelo: por algunha obsesión, ou a modo de terapia. É un impulso de comunicarme (Debo de ter un trasfondo exhibicionista) Pero dende que participo en redes sociais, xa non interpreto esa necesidade en formato libro. As redes satisfán esa necesidade -esporádica, xa te digo- ao poder envorcar nelas o “trauma do día”.

_ ” E durante eses longos períodos digamos, de seca, non continúas vendo a vida con ollos de escritora? ”
_ ” En absoluto. Eu vexo a vida con ollos de camareira que, realmente, é o que son”
_”Xa; pero considerado con ese rigor, en Galicia habería só un puñadiño de poetas. Se o medio de gañarse a vida definise o que somos, case ninguén podería denominarse poeta. Distinto é que os seus oficios de supervivencia teñan máis que ver coas letras que o teu”
_”Non te creas: atender aos clientes dun restaurante proporciona moita inspiración literaria… Non. En serio. Eses poetas aos que te refires consideran que escribir é o seu destino. Eu nunca tiven esa sensación acerca da miña propia vida”.

_”Entòn, que che impulsou a esta “non vocación”
_ “Eu fun unha adolescente moi “carca”, moi “chorona” que escoitaba a Serrat, a Silvio, a Aute, un anacronismo talvez… pero con eles comecei a sentir a emoción da poesía”
_”Serrat cabréase cando alguén o denomina poeta, e eu creo que fai ben”
_”Pode que, revisando os textos escritos sobre papel, resulte cuestionable consideralos poemas, pero son insuperabéis como iniciación. Ademais a través súa coñecín a Hernández, a Machado… case nada. Logo alguén puxo nas miñas mans exemplares da colección Ablativo Absoluto, onde descubrín a Lois Pereiro. Él constituíu unha auténtica revelación, non xa como lectora senón como ser humán. Recordo que, léndoo, me dixen: isto si que me interesa e non os poemas que nos impoñen no Insti… Naquela colección coñecín tamén a Lupe Gómez; e ela proporcionoume a determinación para escribir eu tamén”.
_”Por iso incluíches esta cita súa en Amor Amen: “quero cuspir poesía dunha forma triste, que ninguén entenda” Eu non a coñecía ata esta tarde”.
_”Lupe escribiu pouco (quero dicir: publicou pouco) talvez un par de poemarios. “Pornografía” titúlase un deles; Seduciume o seu talante prosaico, irreverente, sucio, moi explícito nas cuestións eróticas. Converteuse nunha desas autoras que se incorporan á túa vida, condicionándoa en maior medida que os seres tanxibles que che rodean. ”
_”Un poeta da miña xeración, díxome que ás veces se ruborizaba ao escoitar rapazas que compartían recitais con él, pola “desenvoltura” co que recitaban sobre as relacións sexuais: talvez se refería a Lupe Gómez… ou a ti, Iolanda,”

Iolanda ri e teatraliza un xesto provocativo: “ogallá ese amigo teu se refirise a min; encántame ruborizar cabaleiros”.

Transcorre a tarde grata do Mishima: jazz case inaudible, conversacións moderadas, paredes repletas de libros, o cómplice e confortable aroma do café, mentres continúo gozando desta muller elocuente, entusiasta e non obstante tenazmente modesta en relación coas súas capacidades literarias.

_”Xa sebes que che pedín esta entrevista para que me falaches sobre “Amor amén” Pero antes déixame que te diga que para min resultou un libro poderoso, sen trampas, un túnel para transitar sen distraccións. Asegúroche que acaparoume durante días esta historia en certo modo común, pero escrita dun xeito que a converte en orixinal e apaixoante”
_ “Sei que non é un termo moi elegante, pero cando alguén me pide que defina o tempo en que escribín o libro, só se me ocorre dicir: foi un vómito. Necesitei vomitar o que para min era unha apocalipse; a arrasadora frustración de que o esquema da túa vida se incinere porque alguén de súpeto di: “Ah, non¡ Sinto, pero eu xa estou noutra historia”
_”Aquilo singificou adeus ao amor. adeus ao amén. non? Por certo: Amor, amén, o título é magnífico. Dúas palabras moi sonoras e moi definitorias”

_ “Non foi o título co que me presentei na editorial; ao parecer resultaba moi longo e suxeríronme que unise a última palabra do primeiro e do segundo verso. Paradoxos… fíxate que o título segue aí, claro, pero eu agora son atea dobremente: atea en relación a Amén e atea en relación a Amor”.

_”En todo o libro, apenas permites aberturas para a luz e iso que nalgunhas pasaxes o sol emperrábase en acosar as túas ventás; adormezo exhausta deste sol que incendia os tendais, que murcha os xeranios e precipita aos suicidas dende o alto. ¿Cómo te recordas durante aquela penumbra? ”
_”Pues iso, en sombras… ”
_ “Non. Agora referíame fisicamente: como vestías, onde escribías, que música escoitabas”.
_ “Eu son de escribir na cidade, quero dicir na rúa, nalgunhas prazas onde me tropezo co pasado, nos bares. Vestir… sempre fun o que se di “casual” (eu prefiro dicir “chafalleira”). Vaqueiros. Camisetas que dean que falar.. Cazadora de coiro. Mentres escribía soaba con frecuencia Turnedó, seguro; e, en canto a beber, sempre fun máis de café que de alcohol”
_ ” ¿E o co-protagonista do libro, o “malo”? Que foi del? ”
_ “Os homes posuídes un sentido práctico repelente, ofensivo case. ¿Sabes que me dixo a última vez que nos atopamos?. Di: ben, polo menos, do noso quedouche un libro caralludo”

_ “Como para volver intentalo… aínda que supoño que agora xa serás máis escéptica”

_ “Escéptica?. Non. Nin podo, nin quero, Santiago. Perderíame moitos entusiasmos e posiblemente a moita xente interesante… aínda que xa sei que o mundo non está deseñado para inxenuas de corenta”.

Revisamos en silencio as miñas notas, dedícame ela o libro, sorrimos satisfeitos xa que ambos os dous acudiamos a este encontro con ganas de agradar ou, dito doutro xeito, con medo a decepcionar; recollemos trastes e abandonamos protocolos: “Xa teño o que quería, Iolanda, moitas grazas” e continuamos charlando, agora sen obxectivos, acerca da paixón de escribir, da paixón de compoñer, de libros, de Gonzalo Hermo, de Alba Cid, de Dores Tembrás de Silvia Pena y Cinta adhesiva, das novas expresións poéticas e do tempo no que os poemas estaban nos libros; falamos de amigos, de vicios e de viaxes, porque as viaxes da nosa vida rematan sendo as nosas credenciais. “Eu viaxei case sempre por impulsos, como todo o que fago. Fíxate que fun a tres cidades perseguendo músicas. México DF polas rancheiras, Bos Aires polo tango. Sao Paulo, máis que pola bossa, polo hip hop brasileño”
…
_” Pedímoslles a esas rapazas que nos saquen unhas fotos? Impórtate que suba algunha á Web acompañando a reportaxe? ”
_”¿Importarme? É unha honra, mestre”.

Na rúa xa anoiteceu, pero continúa a trasfega desta cidade incansable. Recupera Iolanda a súa mirada de adolescente a punto de cometer travesura, que abandonou durante a nosa entrevista por outra máis reflexiva.
Estreitamos as mans, pero ela, despois de separarse uns pasos, regresa para abrazarme. Detido na beirarrúa, míroa ata que se perde ao dobrar nunha esquina. E eu quedo aínda un anaco interrompido, saboreando o pracer da súa compañía, e lamentando a urxencia para todo -á que se referiu ela en diversos momentos desta tarde- unha urxencia que desbarata o Amen, interrompe os versos e imposibilita o Amor.

Miguel Anxo Fernán Vello

Posted on 18/07/2015 by Santiago Ferragud

Nos últimos anos ocupei gran parte do meu tempo en indagar entre poetas, entre libreiros, entre bibliotecarios, acerca da poesía do noso “país petit” (que diría LLuís Llach) A miña actitude chegou a parecerse á dun indixente; pero un indixente desagradecido, porque nunca recordo quen me facilitou un libro, un poema, un apelido que incorporar ao noso Xardín Desordenado. Tería querido identificar hoxe, por exemplo, á intelixente man que puxo na miña “Territorio dá desaparición”. Pero non consigo recordar o benfeitor. Non obstante, si recordo que lin ese libro decisivo en Tirán, durante os luminosos días dunha primavera que contrastaban coa penumbra dos textos. E recordo tamén que, dende os primeiros versos, comprendín que me atopaba ante un deses libros que só pódense ler dun xeito: incinerándose nel.

Traballei no libro durante semáns, baixo a dirección do mestre Blas Segura; él non me desmentirá, trátase dunha das composicións máis esforzadas e rigorosas do noso proxecto. Dende o primeiro momento propuxémonos non dulcificar a visionaria pesadume do poema. Escrito en 2.0004 -moito antes das demoledoras consecuencias da crise económica- Fernán Vello xa anunciaba: “…os veciños do mundo rozan a miseria, e a saudade é un regreso ao corazón dá naúsea… ”

Máis tarde, nos arranxos, Isaac Garabatos mantivo os plans que adoptaramos nós para a composición: tensións harmónicas ásperas, o pesado ritmo do desalento, a voz de Marlene Rodrigues musitada, coma se formulase advertencias… No Estudo de gravación discutimos acerca de que a peza comenzara -ou non- cun só de baixo; era algo que resultaba estraño para o formato canción pero que nos seducía como preámbulo cara a desolación que narra o poema e polo tanto, o só de baixo quedou.”Nos suburbios medra a sombra dunha máquina, e ou durísimo óxido que aniñou nos invernos,de repente respira, e doe todo ou seu peso, batendo nas esquinas”

Cando indaguei sobre a figura de Fernán Vello, a coincidencia acerca da calidade da súa poética, do seu talle intelectual e dos seus servizos á nosa cultura foi total (non adoita suceder, asegúrovolo). A medida que coñecía a súa biografía e a súa obra, comprendín que, sen o seu labor na Asociación de Escritores en Lingua Galega ou sen a súa organización de numerosos simposios, conferencias e encontros con outras linguas, o traxecto percorrido pola poesía galega nas últimas décadas tería sido outro. E cando os compoñentes de Xardín Desordenado comezamos a recoller poemas para “Aprendendo a ladrar“, comprobamos que unha porcentaxe moi alta das autoras publicaran por primeira vez en Espiral Maior, a editorial que rexe (e padece, supoño) Fernán Vello. Así que, tamén cara ao futuro, trátase dun personaxe imprescindible.

Por iso decidín incorporar aos meus comentarios unha fotografía na que Miguel Anxo aparece en compañía de colegas, antes ou despois -dedúcese por esas carpetas que portan os protagonistas- dunha daquelas reunións de poesía e xestión.

Aos que non coñezades persoalmente a Miguel Anxo, asegúrovos que se trata dun home de modais exquisitos, parco en palabras -na curta distancia- aínda que en cada unha delas vos transmitirá algo valioso; un home coherente mesmo no seu aspecto físico, xa que a súa vestimenta e os seus modais mostran constantemente o orgullo de sentirse poeta. Pero o seu trazo máis característico é o seu sorriso; un deses sorrisos que parecen a estacada tras a que ocultar precipicios. Ese é talvez o máis severo tributo que ten que pagar un intelectual do seu talle: quen afonda tanto no pensamento e na palabra non pode evitar -supoño- o permanente acoso da melancolía.

É pena que a miña admiración pola súa obra me impedise un achegamento máis natural, a pesar das facilidades que él me ofrece en cada un dos nosos encontros. Recordo especialmente un, na terraza do museo Verbum de Vigo. Isaac Garabatos organizou alí, durante algúns veráns, un programa chamado Mercores no solpor no que reunía músicos, escritores, bailarins… Un ano, Fernán Vello iniciou os encontros do Verbum cun recitado sobre a súa obra, acompañado á guitarra polo propio Isaac. Achegueime a saudalos antes de que iniciasen o acto. Nunha mesa dispuxeran varios libros, nos que Miguel Anxo marcara os poemas que utilizaría aquela tarde. Entre os seleccionados non se atopaba un texto co que -ao verme- pretendeu compracerme; un poema sobre Jazz, dos mellores que coñezo nesa temática. Así que tivo que buscalo, para lermo a continuación, nunha curiosa intimidade pública, coa súa voz cabaleirosa, o seu cabelo desordenado polo vento da ría, Isaac arrancándose cos acordes iniciais do concerto, e a primeira fila de espectadores envexando aquel privilexiado -eu- que merecía unha atención personalizada por parte do poeta.

Marta Dacosta

Posted on 03/06/2015 by Santiago Ferragud

“Son filla da clase obreira viguesa, un peón de Citroen e unha alestidora de palangres que deixaría o seu traballo para coidar da nena que ía vir. Así nacín eu un San Miguel de 1966 en Vigo.

Meus pais abandonaron o colexio con nove anos e da súa infancia lembran as penurias e a fame do tempo da posquerra. Aínda así transmitíronme o desexo do coñecemento e o amor pola arte. Da miña nai herdei o gusto por cantar e do meu pai os primeiros libros publicados por Galaxia nos anos 50: Castelao, Rosalía … que eu lía con dez anos, recuperándoos dos ratos e a humidade.”

Estas son as primeiras palabras que incluíu Marta Dacosta no seu informe da Asociación de Autores en Lingua Galega, coma se considerase a condición proletaria dos seus pais a súa mellor carta de presentación; un orgullo que xa no texto a que me refiro -pero tamén nos seus actos- levaba implícita unha reivindicación e un compromiso.
Cando concertei -recén lido “Setembro”- unha cita con ela, o intermediario confirmoume que se trataba dunha persoa disposta sempre a acudir á primeira liña da beirarrúa, ou a presentarse en calquera despacho en defensa dos seus ideais. Así que eu me dirixín ao encontro “con lanza e escudo” que se esvaeron ante o sorriso de Marta. Un sorriso que non desaparecería durante toda a entrevista, nin sequera cando nos internamos en territorios graves ou tristes. Aquela muller, simplemente, tiña conformada polo optimismo a comisura dos labios e o brillo da mirada.

Logo, sempre que coincidimos, foi en circunstancias nas que Marta se encontraba ofrecendo o seu talento e
a súa enerxía en favor da lingua ou dos seus camaradas. No auditorio de Gondomar, por exemplo, conducindo un festival conmemorativo dos 150 anos de “Cantares gallegos”; un deses actos divertidos para os participantes e para o público, pero esgotadores para os organizadores. Ou organizando unha intensa homenaxe a Xela Arias, ao cumprirse dez anos da súa norte, e na que Marta, ademais de coordinar e presentar as actuacións, tivo que consolar bágoas e xestionar apertas. Ou na presentación do último libro de Miguel Anxo Mouriño, ese gladiador da cultura que leva anos impulsando o “Instituto de Estudos Miñoranos”… asegúrovos que aquela tarde Marta ofreceunos o libro de Miguel con maior entusiasmo e máis convicción que se fose seu.
Sempre que penso en Marta remato reflexionando sobre esa dicotomía entre o compromiso poético (Maldigo la poesía concebida como un lujo cultural por los neutrales) e a sensación de desperdicio que temos os afeccionados cando os nosos poetas se ocupan en “outros mesteres”.
Pola miña banda, a medida que o tempo avanza, creo máis e máis nos versos (mesmo nos falidos) e descreo máis e máis da política (mesmo da exercida polos poetas)
Aquí déixovos, xunto á miña admiración por Marta Dacosta, un fragmento da canción “O torrente feminino” baseada nun poema no que Marta inventaría as mulleres da súa familia, permitindo que -coma sempre- entre a melancolía se lle coen as reivindicacións: “A miña nai tirando carbón dende a bufarda ou atada a unha silla de falar castellano”

Cando traballabamos nos arranxos da canción, os músicos de Xardín Desordenado imaxinabamos á poeta bailando un valse ao longo do corredor da infancia, en compañía daquelas mulleres queridas ás que -¿quen sabe?- talvez agora leva Marta ás rúas, para que lle axuden a soster as pancartas.

Carmen Kruckemberg

Posted on 21/05/2015 by Santiago Ferragud

O primeiro recordo que teño de Carme Kruckemberg nada ten que ver coa súa condición de poeta, senón coa súa condición de muller “diferente”. Eu era un adolescente e, dende un xornal ollado con desgana no bar, chamou a miña atención unha muller que por idade podería ser a miña nai, pero cuxo aspecto e actitudes nada tiñan que ver con ela, nin con ningunha das nais dos meus amigos. Carmen aparecía nunha noticia social, rodeada de homes (única muller do grupo) vestindo un smóking -como eles- fumando -como eles- mirando displicente á cámara, en contraste co sorriso intimidado e submiso dos seus acompañantes. De inmediato recordoume a esas actrices -Marlene Dietrich, talvez- nas que conviven o malditismo e o glamour, e a aparición dunha muller como aquela na prensa local me suxeriu aventuras impropias dunha cidade provinciana e pacata coma á dos últimos tramos da ditadura.

Algún tempo despois souben do seu “oficio”, pero transcorrerían anos ata que eu lese os seus poemas. Ben, en realidade, o meu primeiro contacto coa súa poesía realizouse directamente dende a súa voz. Sucedeu que cheguei a un recital cando os organizadores recollían os tratos, e só algúns fans demorados rodeaban cos seus eloxios á poeta. Sumeime á roda, coa intención de conseguir a súa firma no exemplar recén comprado. Mentres ela asinaba, intentei desculparme por non chegar a tempo. “Lévaste os poemas que son o realmente importante”, díxome a xeito de consolo. “Sí. Pero perdinme a súa voz” contestei eu, pretendendo resultar adulador. Carmen non era unha muller doada de superar en amabilidades, así que abriu o libro, buscou unha páxina concreta, e mirándome -non ao texto, que tiña memorizado- recitou exclusivamente para min o seu poema favorito.

A raíz daquel encontro seguín a súa obra de forma retrospectiva, ata que me topei con “Ás complexas mareas dá noite” onde me detiven, como ante unha desas paisaxes que, nunha viaxe sen obxectivos, parecen estar a esperarte. E “mareas” converteuse, durante unhas semáns, nun deses libros íntimos, cotiáns, dos que chegas a considerarte coautor. Algúns dos seus versos, nos que Carmen describe maxistralmente os danos ocasionados polo paso do tempo, inspiráronme unha rancheira arrastrada que, xa durante a composición, imaxinaba cantada por Chavela, nunha desas taberna fronteirizas, onde se reúnen as perversións, as derrotas e os seres peculiares ao atardecer da vida (a vida de Chavela, a vida de Krukemberg).

Enviei aquela primeira versión a Carmen gravada coa miña voz e co único acompañamento dunha guitarra, nun monótono 3 x 4 que, na charla telefónica que mantivemos, desalentou un pouco á poeta. “Moi repetitiva esa guitarra, non Santiago? E é unha pena, a verdade, porque a melodía si que me gusta. E gústame tamén como construíches un retrouso que non existía no poema, pero que funciona moi ben na canción. Tanto de tanto. Tanto de nada”
Os músicos de Xardín Desordenado dedicamos unha das nosas noites en Tirán a recompoñer, arranxar, interpretar coa énfase necesarios aquela canción e convertela nunha rancheira sí, pero entusiasta e desafiante.
Por circunstancias que non veñen ao caso, non fun eu senón Isaac Garabatos quen achegou á casa de Carmen aquela versión de “banda completa”, moi parecida xa á que pecharía logo o noso CD “Aprendendo a ladrar”. Carmen quedouse encantada –contounos Isaac- pero durante a entrevista, aínda que se mostrou acolledora e afectiva (regaloulle a súa obra completa, pero por libros independentes, que mola máis) prestou máis atención a Luca que a él. “Escapóuseme un pouco Carmen aquela tarde -di Isaac, cando recorda o encontro- porque se distraeu demasiado nos ollos do meu fillo”.
E estes días que a xente de Xardín Desordenado compartimos con máis motivación e con máis rabia os versos de Carmen, búscoa eu non só neles -nos versos- senón tamén no recordo daquela cita á que non acudín, e nos ollos de Luca, por se segue por alí, Carmen poeta, extraviada.

Luz Pichel

Posted on 29/03/2015 by Santiago Ferragud

Cando morreu o seu pai, Luz viaxou dende Madrid (onde reside) ata Copostela (onde se encontra a súa casa familiar) para arranxar os papeis, para organizar as ferramentas nos galpóns, para ver que facía co gato da casa. Daquelas semáns xurdiu un libro que é en realidade unha homenaxe ao seu pai e á súa propia infancia, titulado “Casa Pechada”. A xente de xardin namorámos dese libro e decidimos musicar algúns dos seus versos, que terminaron formando parte de “Aprendendo a ladrar”, pero que ademáis xa forman parte das nosas vidas.

Xardin desordenado

pagina web del grupo, música, poesía, galicia

Category Archives: nos@s poetas